ایتالیا، جای گرفته در جنوب اروپا و احاطه شده توسط دریای مدیترانه، به مظهر فرهنگ، تفریح، مد و غذای خوب بدل شده است. تاریخ پراعتلا و پرسابقهی این کشور در حوزهی آموزش عالی این مجال را به او داده است که به عرضهی چندین و چند فرصت تحصیل دکتری تخصصی در مؤسسههای آموزش عالیای بلندآوازه مفتخر باشد. اگر برای طی دورهی دکتری تخصصی ایتالیا را در نظر گرفتهاید، این متن هر آنچه شما باید بدانید در اختیارتان خواهد گذاشت، از قبیل اطلاعاتی دربارهی دانشگاهها، الزامات ثبت تقاضا، تأمین مالی و غیره. عجیب نیست اگر ایتالیا، با تاریخ غنی، آبوهوای دلانگیز و میراث هنری شگفتاش، پنجمین کشور جهان از حیث تعداد بازدیدکنندگان باشد ــ و اگر شما میخواهید دکتری تخصصيتان را در این کشور بخوانید، به احتمال زیاد مسیر تحصیلتان سرانجام روزی شما را به رم خواهد کشاند.
ایتالیا که بیش از هر کشور دیگری در دنیا میزبان بناهایی فهرستشده در میراث جهانی یونسکو است، همچنین نقشی مهم در شکل دادن به تحصیلات عالی اروپا داشته است. ایتالیا، در مقام خانهی فرآیند بولونیا (Bologna Process)، در خط مقدم نظامی قرار دارد که اهتمامش استانداردسازی نظامهای مدرک دهی مختلف و تسهیل امکان تحصیل در پهنهی بینالملل است و به همین دلیل برای گذراندن دورهی دکتری تخصصی در خارج گزینهی ایدئالی است!
دلایل تحصیل دکترا در ایتالیا
در ادامه به چند دلیل اشاره میکنیم که چرا باید امسال دکتری تخصصی خود را در کشور ایتالیا آغاز کنید:
- دانشگاههای تاریخی: ایتالیا میزمان چندین مؤسسهی آموزش عالی بلندآوازه است، ازجمله دانشگاه بولونیا، که قدیمیترین دانشگاه مغربزمین است که بیوقفه و پیوسته به فعالیت خود ادامه داده است.
- جابجاپذیری دانشجویان و روابط بینالمللی: دانشگاههای ایتالیا متنوع و چند فرهنگیاند و از شرکتکنندگان قدرتمند برنامهها و اقدامات ابتکاری پژوهشی در پهنهی بینالملل هستند، از قبیل گروه کویمبرا (Coimbra)، انجمن بینالمللی دانشگاهها (IAU)، انجمن دانشگاهی اروپا (EUA)، شبکهی یوترخت (Utrecht) و همچنین همکاریهای منطقهای.
- غنای فرهنگی: دست ایتالیا، بهواسطهی سهم این کشور در معماری، هنر، موسیقی و علم و همچنین بهواسطهی آثار محققان و کاشفان بلندآوازهی آن همچون لئوناردو داوینچی، گالیله، کریستف کلمب و دیگران، در طول اعصار در شکل دادن به چهرهی تمدن غربی در کار بوده است.
دانشگاههای دکتری ایتالیا
در ایتالیا چهار نوع مؤسسهی آموزش عالی وجود دارد:
- دانشگاهها (و همچنین پلی تکنیکها)، که مدارکی تا سطح دکتری تخصصی صادر میکنند.
- مؤسسات عالی آموزش هنر و موسیقی (Alta formazione artistica e musicale، Afam)، که در موضوعات مرتبط قادر به صدور مدرک کارشناسی ارشد و دکتری هستند. افزون بر این، این مؤسسات میتوانند «دیپلم تکمیلی یا مستر 1» (Diploma di perfezionamento o Master I) اعطا کنند که راه را برای گرفتن دیپلم دورهی دوم (سطح کارشناسی ارشد)، یا مدارک پیشرفتهتر «دیپلم تخصصی دانشگاهی 2» (Diploma accademico di specializzazione II) و «دیپلم تکمیلی یا مستر 2» (Diploma di perfezionamento o Master II) باز میکند.
- مدارس عالی میانجیگران زبانی (Scuole superiori per mediatori linguistici، SSML)، که برنامههایی سه ساله عرضه میکند و پایان آن اعطای مدرک دورهی اول (laurea) در موضوعات مرتبط با ترجمه و زبان شناسی است.
- مؤسسات عالی فنی (lts) که مدارس فنی تخصصی هستند و دانشجویانی که تحصیلات متوسطه را به پایان پردهاند میپذیرند. این مؤسسات برگزارکنندهی دورههای آموزش عالی کوتاه دورهی غیردانشگاهی هستند و «دیپلم برتر فنی» (Diploma di tecnico superior) اعطا میکنند.
شما آنگاه که قصد تحصیل در دورهی دکتری تخصصی را داشته بشاد احتمالا در یکی از دانشگاههای ایتالیا در پی اخذ مدرک خواهید رفت اما در بعضی زمینهها مؤسسات دیگر نیز میتوانند مدارک تخصصی به شما اعطا کنند.
دانشگاههای ایتالیا به دو دسته تقسیم میشوند:
- 67 دانشگاه دولتی، شامل اکثریت دانشگاهها، بهویژه دانشگاههای بزرگتر، و همچنین نه مؤسسه که مؤسسات یا مدارس عالی خوانده، و با نام «مدارس عالی دارای نظام خاص» شناخته میشوند. بودجه و ادارهی این دانشگاهها با دولت است.
- 29 دانشگاه غیر دولتی که از نظر مالی تحت حمایت دیگر مقامات عمومی (همچون استانها) یا مؤسسات خصوصی ــ یعنی به اتکای مشارکت کنندگان خصوصی و درآمد ناشی از شهریهها ــ هستند. این دسته همچنین شامل 11 دانشگاه آنلاین است.
رتبه بندی دانشگاههای ایتالیا
دانشگاههای ایتالیا از اعتبار بالایی برخوردارند و پیوندهای مستحکمی با دیگر دانشگاههای اروپا و سایر نقاط جهان دارند. برتری تحصیلی این دانشگاهها، اصول جابجایی دانشجویان، و شبکههای پژوهشی تعداد روزافزونی از دانشجویان دکتری را در سالهای اخیر به این کشور جذب کرده است.
شهرهای دانشگاهی ایتالیا
تاریخ غنی و میراث فرهنگی ایتالیا به شهرهای کوچک و بزرگ این کشور شکل و شخصیت داده است. آن دسته از دانشجویان تحصیلات تکمیلی که در پی پژوهش در این کشور هستند برای انتخاب مکان تحصیل فهرستی بلند از گزینهها پیش روی خود خواهند داشت، مثلا:
ساختار و برنامه ی دورهی دکتری تخصصی در ایتالیا
آیا تعجب خواهید کرد اگر بدانید که ایتالیا (میزبان دانشگاه بولونیا) از فرآیند بولونیا تبعیت میکند؟ این فرآیند سطوح درسی را در قالب یک نظام سه دورهای ساماندهی میکند، که دورهی سوم آن معادل مدرک دکتری تخصصی (PhD) در بریتانیا است.
در مؤسسات آموزش عالی ایتالیا دو نوع مدرک دکتری تخصصی در دسترس شما است:
- دکتری تخصصی (Dottorato)، که دانشگاهها آن را اعطا میکنند؛
- «دیپلم دانشگاهی تبحر در پژوهش» (Diploma accademico di formazione alla ricerca)، که میتوان آن را در یکی از مؤسسات عالی آموزش هنر و موسیقی (Afam) اخذ کرد؛
افزون بر این، بعضی دانشگاهها دورههای مشارکتی دکتری عرضه میکنند که از بخشها و برنامههایی در مشارکت با دانشگاههای خارجی (دکتری بینالمللی) یا صنایع (دکتری صنعتی) تشکیل شده است. البته مؤسسهای که گواهی تحصیلی شما را صادر خواهد کرد همان مؤسسهای خواهد بود که در آن ثبتنام کردهاید.
طول مدت برنامهی تحصیلی دکترا در ایتالیا
سال دانشگاهی ایتالیا از ماه اکتبر تا ماه سپتامبر است و از دو ترم تحصیلی و دو دورهی امتحانی تشکیل شده است:
- ترم اول: آموزشها از اکتبر تا دسامبر و امتحانات از ژانویه یا فوریه؛
- ترم دوم: آموزشها از مارس تا می و امتحانات از ژوئن تا جولای؛
البته دانشجویان دورهی تمام وقت دکتری تخصصی به سبب الزامات، آموزشها یا ماژولهای مختلف مرتبط با برنامههای تحصیلیشان احتمالا برنامهی کاری متفاوتی خواهند داشت. طول مدت معمول برای تحصیل، بسته به مؤسسه و ساختار دوره سه تا چهار سال است.
فرآیند دکتری تخصصی در ایتالیا
برنامهی دکتری تخصصی شما میتواند از دانشگاه به دانشگاه و از یک دورهی درسی به دورهی دیگر متفاوت باشد. در ایتالیا معمول این است که فرآیند دکتری تخصصی اغلب یک اثر پژوهشی اصیل و چند درس آموزشی در سال نخست را شامل شود. همچنین در طول تحصیل دکتری خود احتمالا از شما خواسته (یا دعوت) میشود که در تدریس یا آموزش مشارکت داشته باشید؛ با این توضیح که این فعالیتها نباید از40 ساعت در سال تجاوز کنند (و این فرصتی بینظیر برای به دست آوردن مهارتهایی است که در حوزههای مختلف زندگی به کارتان خواهد آمد). در پایان دورهی آموزشیتان از شما خواسته خواهد شد که بر مبنای الزامات گروه آموزشی خود یک رسالهی دکتری بنویسید.
سوپروایزر و راهنمای تحصیلی دکترا در ایتالیا
معیارهای راهنمایی تحصیلی میان مؤسسات مختلف یکسان نیست، اما به طور عمومی هر دورهی درسی هماهنگکننده و هیئت آموزشی خود را دارد. هماهنگ کنندهی شما (یعنی استاد راهنمایتان) شخصی خواهد بود که شما برای انجام پژوهش خود از نزدیک با او کار خواهید کرد و او کسی است که پیشرفت شما را رصد میکند. هیئت آموزشی از پژوهشگران، استادان دانشگاه، و متخصصان صاحب صلاحیت (که مدعی هستند) تشکیل میشود؛ این افراد اقدامات مرتبط به دورهی دکتری شما و ارزیابی آن را ساماندهی و سرپرستی میکنند.
ارزیابی و امتحانات دکتری در ایتالیا
در انتهای دورهی تحصیلی دکتری تخصصی از شما انتظار میرود که یک اثر تمام شده و اصیل پژوهشی (رساله) را به دو زبان انگلیسی و ایتالیایی به دانشگاه تحویل دهد؛ در کنار این اثر، گزارشی دربرگیرندهی جزئیات فعالیتها و مطالب منتشرشدهیتان در طی دورهی تحصیل نیز از شما خواسته خواهد شد. پروژهی تحویلی باید حداقل از نظر دو داور خارجی بگذرد تا کیفیت آن و میزان مساهمتش در موضوع انتخابشده مشخص شود. در صورت رضایت آنها رساله شایستهی دفاع عمومی دانسته خواهد شد یا آنکه فرصتی ششماهه برای تصحیح نقصها به آن داده میشود.
دفاعیه مشابه امتحان شفاهی (viva voce) در انگلستان است که شما در آن اثر خود را عرضه میکنید و به همهی پاسخها هیئت متخصصان پاسخ میگویید. با این حال، برخلاف امتحان شفاهی، در ایتالیا ورود عموم به جلسهی ارزیابی نهایی آزاد است. بعضی از مؤسسات ایتالیایی تابع «نظام اروپایی انتقال و سپری کردن واحدهای درسی» (ECTS) هستند که بر اساس آن برای اخذ مدرک دکتری باید تعداد مشخصی از واحدها را سپری کرد (بیشتر این واحدها به خود رساله اختصاص داده شدهاند). با این حال همهی مؤسسات از چنین نظامی تبعیت نمیکنند.
هزینههای دورهی دکتری تخصصی در ایتالیا
هزینههای دنبال کردن دورهی دکتری در ایتالیا نسبت به دیگر کشورها اروپا و جهان بهنسبت کم است و از نظر هزینه تفاوتی میان دانشجویانی که از ملیتهای گوناگون هستند وجود ندارد. در دانشگاههای دولتی، فرآیند ثبت تفاضا ممکن است هزینهای حدود 30 تا 50 یورو در پی داشته باشد و شهریهها میتوانند سالانه بین 900 تا 4000 یورو خرج روی دست شما بگذارند، البته ثبت نام در بعضی از مؤسسهها حتی میتواند در حد 150 یورو در سال باشد. گفتن این نکته خالی از فایده نیست که دانشگاههای خصوصی احتمالا هزینههایی بسیار بیشتر از دانشگاه دولتی به شما تحمیل خواهند کرد.
بورسیههای دکتری تخصصی در ایتالیا
دانشجویان بینالمللی شاغل به تحصیل در ایتالیا میتوانند همچون دانشجویان ایتالیایی برای حمایت مالی درخواست دهند. تعدادی بورسیه و کمکهزینهی تحصیلی وجود دارد که میتواند در هزینههای زندگی و شهریهی تحصیل در دورهی دکتری تخصصی کمکحال شما باشد:
- بورسیههای اعطایی از جانب دانشگاهها: بسیاری از مؤسسات بر اساس شایستگی دانشگاهی بورسیههایی را اعطا خواهند کرد که مبلغ آن بین 12.000 تا 20.000 یورو در سال متغیر است؛
- بورسیههای دولت ایتالیا برای دانشجویان خارجی: این نوع از حمایت مالی به دانشجویان شاغل به تحصیل در ایتالیا (چه دانشجویان ایتالیایی و چه خارجیها) و همچنین شهروندان ایتالیایی شاغل به تحصیل در خارج اعطا میشود. مبلغ آن طی دوران تحصیل ماهانه 900 دلار خواهد بود. برای اطلاعات بیشتر دربارهی این طرح به سایت آن مراجعه کنید؛
- پروژههایی که تأمین مالی آنها بر عهدهی شرکتها است: بعضی از شرکتها و سازمانها ممکن است اعلام کنند که از بعضی پروژههای خاص دکتری حمایت مالی جزئی یا کلی خواهند کرد؛
ثبت تقاضا برای دورهی دکتری تخصصی در ایتالیا
الزامات ورود به برنامههای دکتری تخصصی میتواند بسته به موضوع، گروه آموزشی و مؤسسه متفاوت باشد. معمول این است که شما تقاضانامهای آنلاین را ارسال، و در یک آزمون شفاهی شرکت کنید. برای گذراندن دورهی دکتری تخصصی در ایتالیا شما باید مدرکی تحصیلی در سطح دورهی دوم (second-cycle ،laurea magistrale) یا معادل آن که با موضوع دورهی دکتری انتخابیتان مرتبط باشد داشته باشید. همچنین اگر در حال حاضر این مدرک را ندارید اما پیش از آغاز دورهی دکتری این مدرک را به دست خواهید آورد، همچنان میتوانید ثبت تقاضا کنید.
دانشجویانی که مدرک خود را خارج از ایتالیا اخذ کردهاند باید برای گواهی تحصیلیشان تأییدیهی دانشگاهی بگیرند. بهتر است پیش از ثبت تقاضا با دانشگاه مدنظر خود تماس بگیرید و از آنها بخواهید که پیشاپیش صلاحیت شما برای شرکت در فرآیند ثبت تقاضا را بررسی کنند. در ادامه شما باید سندی رسمی دریافت کنید که گواهینامهی تحصیلی شما را تأیید میکند. برای این کار باید تقاضایی را به ادارهی مدیریت مرکزی دانشگاه ارسال کنید تا آنها تناسب گواهی اتمام تحصیلاتتان را بسنجند. تقاضانامه و مدارک دانشجویانی که مقیم ایتالیا نیستند باید به نمایندهی دیپلماتیک ایتالیا در کشور محل اقامتشان تحویل داده شود. بسته به نوع برنامه و ملیتتان، شما احتمالا نیاز خواهید داشت که با ارائهی یک گواهی زبانی تسلطتان بر زبان انگلیسی یا ایتالیایی را اثبات کنید.
الزامات زبانی میان دانشگاهها گوناگون یکسان نیست و ملیت شما نیز در تعیین این الزامات دخیل است. برای مثال ممکن است از شما خواسته شود با ارائهی گواهیهای مناسب تسلطتان بر زبان انگلیسی را دستکم در سطح B2 از «چارچوب ارجاعی مشترک اروپا در مواجهه با زبانها» (Common European Framework of Reference for Languages ،C EFR) نشان دهید. گواهینامهی مذکور میتواند یکی از این موارد باشد:
گواهینامههای معتبری که سطح کافی تسلط به زبان ایتالیایی را نشان میدهند از این قبیلاند:
فرآیند ثبت تقاضای دوره دکتری ایتالیا
برای آنکه در دورهی دکتری تخصصی پذیرفته شوید، باید فرآیندی رقابتی را برای ثبت تقاضا پشت سر بگذارید و این فرآیند همچنین در دسترس دانشجویانی است که مدرک تحصیلیشان را خارج از ایتالیا اخذ کردهاند. مؤسسات فراخوانهای دکتری تخصصی خود را (هم به زبان انگلیسی و هم به زبان ایتالیایی) در جاهای متنوعی اعلان میکنند مثلا در سایت FindAPhD.
هر مؤسسه ویژگیهای دورهای را که عرضه میکند مشخص میسازد، از جمله معیارهای صلاحیت حضور در دوره، مقررات، ارزیابی، اهداف پژوهشی و هزینهها. این اطلاعات به اعلامیهی فراخوان پروژه یا رقابت ورودی ضمیمه خواهد شد.
فرآیند ثبتتقاضا معمولا آنلاین خواهد بود و احتمالا موارد زیر را در بر خواهد گرفت:
- اسناد دانشگاهی: شامل مدارک تحصیلی (باید تأییدیه برای آنها دریافت کنید)، ریزنمرات دانشگاهی یا رزومه؛
- توصیههای دانشگاهی: توصیه نامهها معمولا باید توسط یک یا دو شخص دانشگاهی که شما با آنها کار کردهاید نگاشته شوند؛
- انگیزه نامه یا ابرازنامهی شخصی: این سند برای برجسته کردن انگیزههای شما از ثبت تقاضا و اهداف شما است و اینکه چرا گمان میکنید شما فرد مناسب برای شرکت در این برنامهی تحصیلی هستید؛
- طرح پژوهشی: حتی اگر برای یک پروژهی مشخص ثبت تقاضا میکنید احتمالا همچنان ملزم به نگارش یک طرح پژوهشی خواهید بود؛
- مدرک زبان؛
- شما همچنین احتمالا باید شرح فعالیتها و فهرست مطالب منتشرشدهیتان را (در صورت وجود) به عنوان بخشی از تقاضایتان تحویل دهید؛
معمولا فرآیند گزینش هر سال پیش از 30 سپتامبر پایان مییابد، بنابراین برای مهاجرت تحصیلی دانستن ددلاین بسیار مهم است.
ویزاهای دانشجویی ایتالیا
ضرورت گرفتن ویزا برای تحصیل در ایتالیا و چیزهایی که برای گرفتن ویزا نیاز خواهید داشت، همه به ملیت شما بستگی دارد. دانشجویانی که از اتحادیهی اروپا یا منطقهی اقتصادی اروپا یا سوئیس میآیند. دانشجویانی که از اتحادیهی اروپا یا منطقهی اقتصادی اروپا یا سوئیس میآیند برای تحصیل در ایتالیا نیازی به ویزا ندارند. چنین کسانی صرفا به یک مدرک هویتی معتبر نیاز خواهند داشت (پاسپورت یا کارت شناسایی ملی). اگر اقامت شما در این کشور از سه ماه بیشتر خواهد شد، شما موظفاید هنگام ورود به کشور نام خود را در ادارهی پلیس محلی ثبت کنید.
اگر از اتحادیهی اروپا یا منطقهی اقتصادی اروپا یا سوئیس نمیآیید، برای تحصیل در ایتالیا به ویزای دانشجویی نیاز خواهید داشت. بهطور خاص شما باید برای گرفتن ویزای اقامت طولانیمدت نوع D اقدام و برای ثبت تقاضا به سفارت ایتالیا یا مجموعههای مشابه در کشور خود مراجعه کنید. اسناد مورد نیاز برای ثبت تقاضا احتمالا موارد زیر را در بر خواهد داشت:
- اسناد هویتی: پاسپورت معتبر با دستکم دو صفحهی خالی ویزا، و عکس با اندازهی پاسپورتی؛
- سند دانشگاه: این سند میتواند نامهی پذیرش از دانشگاه مورد نظر شما در ایتالیا باشد؛
- اثبات توانایی مالی: سندی که تأیید کند شما میتوانید از نظر مالی خود را تأمین کند، همچون اسناد بورسیه یا پرینت گردش حساب بانک که نشان دهد شما از استطاعت مالی کافی برخوردارید، یعنی ماهانه دستکم 448.07 یورو؛
- اسناد مربوط به سلامتی و اقامتگاه: اثبات اینکه شما محل اقامت خود را تأمین کرده و برای نخستین سال اقامتتان حق بیمهی درمانی را پرداختهاید؛
- مسیر سفر؛
تقاضای ویزا معمولا حدود پنجاه یورو هزینه خواهد داشت و این هزینه باید پیشاپیش تأمین شود، بنابراین مطمئن شوید که از همهی ضرب العجلها آگاه هستید.
بیمه درمانی ایتالیا
همهی دانشجویان شاغل به تحصیل در ایتالیا ملزم به داشتن بیمهی درمانی هستند. اگر شما از اتحادیهی اروپا یا منطقهی اقتصادی اروپا میآیید، معمولا تحت پوشش کارت بیمهی درمانی اروپا (EHIC) هستید. سایر دانشجویان احتمالا باید از کشور خودشان یکی از طرحهای بیمهی درمانی کشور ایتالیا را خریداری کنند یا آنکه به عضویت ادارهی ملی خدمات درمانی ایتالیا (Servizio Sanitario Nazionale، S.S.N.) در آیند. گدراندن دکتری در ایتالیا به چند طریق به تقویت مهارتهای مرتبط با استخدامپذیری شما خواهد انجامید. و اگر سه سال یا بیشتر پژوهش در ایتالیا شما را قانع کرده است که باز هم بمانید، داشتن مدرک دکتری تخصصی احتمالا برای این کار به شما کمک خواهد کرد.
وضعیت کار پس از تحصیل دکتری در ایتالیا
همچون گرفتن ویزا، الزامات اجازهی کار در ایتالیا به ملیت شما بستگی دارد. دانشجویانی که از اتحادیهی اروپا یا منطقهی اقتصادی اروپا میآیند، برای استخدام در ایتالیا پس از پایان دوره ی تحصیلشان به مدرک دیگری نیاز ندارند. دانشجویان که از بیرون اتحادیهی اروپا میآیند میتوانند برای دریافت اجازهی اقامت موقت درخواست دهند؛ اینگونه آنها میتوانند، بسته به اجازهنامه، ۶ تا ۱۲ ماه پس از اتمام دکتریشان در ایتالیا بمانند. شما میتوانید از این فرصت استفاده کنید تا در حوزهای مرتبط با مدرکتان و در شرکتی که به مجموعهی مهارتهای شما علاقهمند باشد و با پذیرش کارکنان خارجی مشکلی نداشته باشد، شغلی پیدا کنید. متوجه باشید که آشنایی نسبی با زبان ایتالیایی معمولا عنصری مهم برای اطمینان از ثبات شغلی در ایتالیا است. پس از به دست آوردن یک جایگاه شغلی میتوانید برای کارت آبی اتحادیهی اروپا درخواست دهید. البته در صورتی صلاحیت دریافت این کارت را خواهید داشت که حقوق سالانهیتان کافی باشد. این کارت به شما اجازه میدهد که مدتزمانی طولانیتر در ایتالیا زندگی و کار کنید.